By Henny on augustus 9th, 2012
Bourtange 1940-1945
door Roelf Nobbe
De heer Roelf Nobbe (1927)- een bewoner van Insula Dei op Zuid 3, is geboren in Onstwedde, Groningen. Daar heeft hij maar kort gewoond tot de familie in 1933 in Bourtange ging wonen, het bekende Groningse vestingstadje. Daar maakte hij de tweede wereldoorlog mee. Na een lange carrière in de o.a. de zorg voor moeilijk opvoedbare jongeren – dat hem ook in Arnhem bracht – schreef hij in 2004 zijn herinneringen aan Bourtange op. Hij beschrijft hierin de gebeurtenissen rond de joodse gezinnen in Bourtange en de bevrijding door de Polen in 1945. Tussendoor geeft hij mooie sfeerschetsen over zijn familie. Wij besteden allereerst aandacht aan de bevrijding door de Polen en in een volgende aflevering aan het lot van de Joodse families, door een aantal fragmenten uit zijn boek ‘Herinneringen aan Bourtange 1940-1945’ te rangschikken. Het grote aandeel van de Polen is in Nederland eigenlijk altijd weggestopt, verzwegen. De heer Nobbe heeft voor zijn onderzoek naar het aandeel van deze Poolse militairen en door hieraan bekendheid te geven een hoge Poolse onderscheiding ontvangen.(De redactie)
Verantwoording
Wil je uiteindelijk na 60 jaar op papier zetten, wat je persoonlijk in de 1939-1945 jaren vooral heeft beroerd, dan gaat daar veel denkwerk aan vooraf. Het is als het ware boven je eigen geschiedenis proberen te vliegen om daardoor de ervaringen en belevenissen van toen weer in beeld te krijgen. Het blijkt dan, van bovenaf bezien, dat er nog redelijk veel heel scherp herkenbaar wordt. Ervaringen komen boven, die je nu na zoveel jaren wel in een ander daglicht dient te plaatsen, omdat er intussen in je eigen leven en vooral in de wereld wel heel veel is veranderd en meningen over bepaalde situaties van toen zich ook kunnen hebben gewijzigd.
Bourtange, grensdorp, nooit ingenomen vesting in het moeras, grenswachten, grenskantoor met grenspaal, grensarbeiders en grensbewoners, grenscorrecties, grenzeloos smokkelgebied, grensstreektaal voor deze en andere zijde van de grens, treinverkeer, grensconflict, grensscheiding, kortom: Bourtange, moest zich door de eeuwen heen, wel ontwikkelen tot een grensgeval.
Een grensgeval, waarin niet of nauwelijks te voorspellen is, hoe de ontwikkelingen zullen plaatsvinden, waar ‘misschien wel of misschien niet’ blijkt te behoren bij een algemene levenshouding waarmee je alle kanten op
kunt; een eigen standpunt is dan niet de eerste optie, terwijl een acceptatie van andermaal mening doorgaans gering is.
Het hierdoor ontstaan ‘evenwicht’ is er waarschijnlijk de oorzaak van, dat er in redelijke harmonie samen geleefd kon worden. Wellicht ook een wijze van leven, die in vele andere grensdorpen eveneens kan worden geconstateerd.
lk geef in dit gedeelte over ‘grensdorp Bourtange’ vooral ook aan, omdat ik nu weet, dat ik me in mijn jeugdjaren ongeveer op die manier moet hebben gevoeld, zonder me echt bewust te zijn geweest, dat een en ander alles met je eigen ontwikkeling en vorming te maken heeft gehad.
Het ‘misschien wel’ of ‘misschien niet’ is voor mij heel herkenbaar.
Vanuit de veelheid aan ‘materiaal’ behoeven twee indringende aangelegenheden in mijn verslaggeving bijzondere aandacht, omdat de indrukken hierover doorlopend sterk aanwezig bleven. Het heeft te maken met:
1e het gedwongen vertrek uit ons dorp van bijna alle Joodse families en de wetenschap achteraf, dat er in de vorige eeuw ruim zes miljoen Joodse slachtoffers te betreuren vielen;
2e het einde van de oorlog in april 1945, de bevrijding van Bourtange door een afdeling van de 1e Poolse Pantserdivisie en dat dit ten koste ging van Poolse militairen.
April 1945: De Poolse Opmars
De geallieerde troepen kwamen nader na een oponthoud van enkele maanden in Breda. Dit oponthoud van de pantserdivisie brigade in Breda – van eind oktober 1944 tot 1 april 1945 – werd veroorzaakt door de mislukte landing van de geallieerde luchtlandingstroepen bij Arnhem, dat op 17 september 1944 plaats vond. Ook hier verloor een groot aantal Poolse parachutisten het leven.
In Bourtange ondervond de Eerste Poolse Pantserdivisie onder leiding van Generaal Majoor Stanislaw Maczek een niet verwachte grote tegenstand van aan de grens samengetrokken -overwegend jonge Duitse militairen. De strijd werd vooral geleverd bij ‘’De Linie’, bij ons beter bekend als ‘De Batterijen’, de in de Franse tijd aangelegde verdedigingswal.
Aanvankelijk werd door de Poolse strijdkrachten – die deel uit maakten van een Canadese eenheid- met carriers (voertuig op rupsbanden met lichte bewapening) verkend hoe sterk de tegenstand van de Duitsers zou zijn. Het was duidelijk, dat zwaar materiaal moest worden ingebracht en dientengevolge werden tanks ingezet. Een aantal van 18 Duitse militairen en vijf jongens van de Poolse Pantserdivisie lieten het leven in dit gevecht rond Bourtange.
Een Poolse Sherman-tank werd in de flank door een granaat getroffen. Voor de bemanning moet dit zonder meer het onmiddellijke einde zijn geweest … waarschijnlijk zelfs zonder enig persoonlijk besef van het gebeuren, omdat doodgaan in een oorlog in de meeste gevallen slechts een kwestie van seconden is.
Voor het uitschakelen van groepjes Duitsers, die zich hadden verschanst in de ‘’Borsummer Bergen’ (enkele kilometers over de grens), werd ondersteuning van een Pools Typhoon-eskader verzocht, dat overdag enkele aanvallen in duikvlucht met boordwapens uitvoerde.
De Poolse gesneuvelden werden provisorisch langs een weg in het dorp begraven. Door een Poolse aalmoezenier, werd de mis opgedragen en ik zag vele ‘keiharde’ Poolse vrienden huilend afscheid nemen van hun dienstmakkers.
Het was inderdaad een harde zaak – midden april 1945 – enkele dagen voor de officiële beëindiging van de 2e Wereldoorlog, met uitzicht op het bijna einde van hun oorlogskansen, dat in Normandie – en voor de meesten van hen zelfs ver daarvoor in Polen, Rusland of waar dan ook- was begonnen.
Wie waren deze Poolse jongeren?
Het was een groep van ruim 15.000 idealistische en sterk gemotiveerde jongeren, die hunkerden om – als goed getrainde soldaten – hun bijdrage te leveren aan het grote bevrijdingsplan voor alle bezette landen, waaronder hun eigen vaderland Polen. Deze Poolse soldaten, die deel uit maakten van het 1e Polish Armoured Division, kwamen uit Schotland in juli 1944 naar Normandie en vochten via Frankrijk, België, tot Breda in September 1 944. Na een onderbreking van enkele maanden in Breda, kwamen ze op 13 April 1945 via De Pallert in Bourtange terecht.
Hun aandeel in de opmars door Frankrijk was groot. In een gevecht van 4 dagen, dat bij Chambois op 19 augustus begon, werden door de Polen alleen al 6000 Duitse gevangenen gemaakt en 70 tanks vernietigd. Verliezen aan Poolse zijde: 1400 doden en gewonden! Eerder wordt er overigens bericht, dat de 1e Polish Arm. Division op de middag van 8 augustus 1944 binnen enkele minuten 26 tanks verloor! Tot aan Breda kwam Generaal Maczek met zijn Tankdivisie. De Duitsers hadden het plan om Breda als een vestingstad te beschouwen en derhalve te verdedigen. Door inmenging van de Poolse Generaal, werden de Duitsers min of meer overtuigd dat terugtrekking de beste optie voor hen was en Breda bleef een belegering gespaard.
In het archief van het Ministerie van Defensie zijn de namen van alle Polen geregistreerd, die dienden in de Poolse strijdkrachten tijdens WO 2. Zo’n 295000 namen.
de 1e Polish Arm. Division op de middag van 8 augustus 1944 binnen enkele minuten 26 tanks verloor! Tot aan Breda kwam Generaal Maczek met zijn Tankdivisie. De Duitsers hadden het plan om Breda als een vestingstad te beschouwen en derhalve te verdedigen. Door inmenging van de Poolse Generaal, werden de Duitsers min of meer overtuigd dat terugtrekking de beste optie voor hen was en Breda bleef een belegering gespaard.
In het archief van het Ministerie van Defensie zijn de namen van alle Polen geregistreerd, die dienden in de Poolse strijdkrachten tijdens WO 2. Zo’n 295.000 namen.
Ik was in de veronderstelling dat er maar drie Polen in Bourtange en omstreken waren omgekomen. De gemeente schaarde zich achter mijn plan voor een gedenkteken. Toen de plaatselijke pers erover ging schrijven, werden de verhalen van de andere drie in de buurt gesneuvelde Polen bekend. Men besloot om een monument op te richten ter nagedachtenis aan de zes Poolse mannen die tussen 11 en 15 april 1945 zijn omgekomen in wat nu de gemeente Vlagtwedde is. De plaquette mocht ik ontwerpen. ‘Voor uw en onze vrijheid’ was de lijfspreuk van de Eerste Poolse Pantserdivisie. Die heb ik met het logo en de namen in het ontwerp verwerkt.
Het gedenkteken is komen te hangen aan de muur van Marktplein 9, het vroegere café
Borgeld, waar het Poolse hoofdkwartier ondergebracht was. Op 14 april 2005 is het monument onthuld door de Poolse ambassadeur. De 84-jarige weduwe en de zoon van Edmund Porombka, die zijn vader nooit gekend heeft, waren daarbij aanwezig.”