Comments/Reacties

By Henny on augustus 10th, 2012

Tot mijn verbazing komen alle reacties/comments terecht bij het artikel over Riet Robben-Dekker op de pagina Tekst. Leest u maar!

Fiets 2 (april 1945)

By Henny on augustus 9th, 2012

Fiets 2 (april 1945)

Door Roelf Nobbe

In de eerste dagen van april 1945 waren er veel Duitse militaire eenheden, die in kleine of grotere groepen marcherend richting grens gingen. Ook ’s nachts hoorde je ze voorbijkomen.

Een eenling, nog betrekkelijk jonge soldaat met geweer over zijn schouder was op de middag van 11 of 12 april sjokkend ‘op weg naar huis’. Uit het dorp kwam een meisje gefietst en de soldaat beval haar te stoppen, kennelijk met de bedoeling om op haar fiets sneller thuis te komen. Het meisje reageerde anders en sloeg abrupt rechtsaf de inrit tussen ons huis en die van buurman Hilverts in en reed door tot de achterkant van de tuin.

De soldaat volgde haar! Op dat moment komt ook opa Hilverts naar buiten; vanachter het raam had hij de gebeurtenis op straat heel precies kunnen volgen. Terwijl de soldaat de fiets probeert te ‘roven’, loopt opa Hilverts op de soldaat af, met intussen een geopend ‘Friedrich Herder’ zakmes in zijn rechterhand en met links stevig het uniform van de Duitser vasthoudend, schreeuwt hij hem toe: ”Doe Kerl, laot das Rad hier, of ik snie die de Strötte aof” De overrompelde soldaat droop af en vervolgde te voet zijn tocht. Opoe Hilverts zei tegen opa: ‘Likst wel hartstikke gek doe, hai har die makkelijk om zaipe helpn kennt.

Ik was vijf jaar ouder intussen, maar voor mij was opa Hilverts werkelijk de échte held, die ik in mijn nog jonge leven van dichtbij had meegemaakt.

P.S. De naam van het meisje is mij niet meer bekend.

Roelf Nobbe

By Henny on augustus 9th, 2012

Op naar de Vesting Bourtange

Iedere bewoner in dit huis zal hem beslist wel eens ontmoeten; gewoon ergens tegenkomen, in actie zien, in zijn lens moeten kijken of tegenover hem zitten voor een interview en in zijn ogen moeten kijken. Hij schreef intussen pagina’s vol en liet ons zijn talloze producties met graagte lezen:                                                                                                                        natuurlijk, niemand anders dan Henny de Mönnink.

Henny bleek tijdens onze eerste ontmoeting in Insula Dei  een bepaalde affiniteit te tonen met het dorp Bourtange, dat hij overigens toen nog niet van nabij kende.

Er was dus alle reden om samen eens op pad te gaan en dat deden dan ook op 7 oktober. We reden die dag zo’n 440 kilometer. Aanvankelijk regende het, maar vanaf Staphorst was het zwerk verbazend helder en scheen de zon.Vanaf  Emmen  zei ik – als bijrijder-die- de- weg- kent: “We gaan nu richting Ter Apel.” Hij had meteen de klok horen luiden en reageerde:“Ter Apel, daar heb ik een goede vriend wonen.” Maar wel met de intentie van dat je daar eigenlijk niet zomaar voorbij zou kunnen rijden en aldus geschiedde.

Geen adres, geen straatnaam maar wel steeds:” Het zou hier kunnen  zijn.” Totdat we toevallig de Vijverlaan inreden en Henny bij een huis aanbelde, waarvan de bewoners heel toevallig de buren waren van zijn vriend. Gauw nog een kaartje in de brievenbus gestopt, want ze, vriend en zijn echtgenote, waren met vakantie in Frankrijk.

Ik had intussen ook méér van Ter Apel gezien dan ooit tevoren bij bezoeken in mijn jeugd…  Daarna resten ons nog 12 kilometer naar de Vesting Bourtange.

Als ex-inwoner heb ik het ‘voorrecht’ om naar het oude marktplein met de auto mogen te rijden en aldaar te parkeren.

Ons eerste bezoek was ’t Convooimeestershuis, adres: Marktplein 9, begin 17e eeuw het huis van de proviand- en convooimeester. In mijn tijd een dorpscafé en tijdens de bevrijdingsacties het tijdelijk hoofdkwartier van een eenheid van de eerste Poolse Pantserdivisie, onder leiding van Luitenant Kolonel S.Koszuskti.

Een door mij ontworpen herdenkingsplaquette,

met onder andere de namen van de zes Poolse militairen, die bij gevechten in de Gemeente Vlagtwedde omkwamen is aan het pand bevestigd.

Vervolgens bezochten we ‘s Lands Huys, Café Restaurant, Marktplein 2, dat in vroeger eeuwen het administratieve hart van de vesting was en een comfortabel logement voor doortrekkende officieren.

Als bijzonderheid ontdekten we hier een vooroorlogs houten reclamezuil van verschillende plaatselijke ondernemers, waarvan onder andere: S. Frank, Manufacturier, een ex Joodse ingezetene en ook:

‘Verzend uw goederen per vrachtautodienst J. Nobbe’

Ik herinner me, dat mijn vader voor de vervaardiging van zijn eerste en waarschijnlijk                                                                                                                                                                                                      enige reclame ooit cash fl.2.50 moest betalen en nog eens fl.2.50 aan de eigenaar van het toenmalig ‘Hotel de Vesting’ voor duurzame vertoning in diens hotel.                                      Na de sloop van dit hotel kreeg de reclamezuil een vaste plaats in ‘s Lands Huys’, dat ik daar een klein beetje trots ben kan ik niet ontkennen.

Henny ging hierna op pad en schoot buiten het marktplein langs de wallen en grachten talloze foto’s, evenals van de uit 1684 stammende Saksische boerderij ‘De Staakenborgh’ voorheen de ‘Laaste Stuyver’.

Dit pand ligt buiten de Vesting en was toen het door ons werd aangeschaft in 1977 een ruïne én geregistreerd monument. Na restauratie was het bestemd voor groepen, die meerdaagse trainingen of opleidingen volgden. Momenteel wordt het gebouw overwegend gebruikt als hotel en restaurant.

We reden via De Vesting terug en namen een route die ons gedeeltelijk door Duitsland voerde. Daarvoor hebben we nog even een stop gemaakt op het marktplein. Henny had in een flits iets aan de Synagoge gezien en dat moest nog vastgelegd worden. Het ging om de plaquette, met alle namen van de afgevoerde Joodse bewoners uit het dorp en naaste omgeving.

In Staphorst hadden we op de heenweg een korte stop gehad – bij restaurant Waanders-héél bekend – en terug namen we rust bij een bijna even zo bekend Chinees restaurant. Daar waar kwaliteit voorop staat.

Het was een goed besteedde dag, zoals we beiden ook al bij voorbaat hadden verwacht. Het was niet alleen leerzaam door het bezoek aan  een ‘bijna geheel nieuw dorp’ in Groningen, de Vesting Bourtange, waarvan het bestaan pas sinds enkele tientallen jaren echt bekend is door ingrijpende reconstructiearbeid gedurende vele jaren. Het heeft ons beiden een prettige en leerzame ervaring opgeleverd. We hebben elkaar beter leren kennen en dat is winst. Hij spreekt bovendien ook nog bijna mijn dialect. Gronings en Twents lijkt wel een beetje op elkaar: Goudgoan! (Goadgoan).

Henny bedankt!

Roelf Nobbe  

By Henny on augustus 9th, 2012

Bourtange 1940-1945

door Roelf Nobbe

De heer Roelf Nobbe (1927)- een bewoner van Insula Dei op Zuid 3, is geboren in Onstwedde, Groningen. Daar heeft hij maar kort gewoond tot de familie in 1933 in Bourtange ging wonen, het bekende Groningse vestingstadje. Daar maakte hij de tweede wereldoorlog mee. Na een lange carrière in de o.a. de zorg voor moeilijk opvoedbare jongeren – dat hem ook in Arnhem bracht – schreef hij in 2004 zijn herinneringen aan Bourtange op. Hij beschrijft hierin de gebeurtenissen rond de joodse gezinnen in Bourtange en de bevrijding door de Polen in 1945. Tussendoor geeft hij mooie sfeerschetsen over zijn familie. Wij besteden allereerst aandacht aan de bevrijding door de Polen en in een volgende aflevering aan het lot van de Joodse families, door een aantal fragmenten uit zijn boek ‘Herinneringen aan Bourtange 1940-1945’ te rangschikken. Het grote aandeel van de Polen is in Nederland eigenlijk altijd weggestopt, verzwegen. De heer Nobbe heeft voor zijn onderzoek naar het aandeel van deze Poolse militairen en door hieraan bekendheid te geven een hoge Poolse onderscheiding ontvangen.(De redactie)

Verantwoording

Wil je uiteindelijk na 60 jaar op papier zetten, wat je persoonlijk in de 1939-1945 jaren vooral heeft beroerd, dan gaat daar veel denkwerk aan vooraf. Het is als het ware boven je eigen geschiedenis proberen te vliegen om daardoor de ervaringen en belevenissen van toen weer in beeld te krijgen. Het blijkt dan, van bovenaf bezien, dat er nog redelijk veel heel scherp herkenbaar wordt. Ervaringen komen boven, die je nu na zoveel jaren wel in een ander daglicht dient te plaatsen, omdat er intussen in je eigen leven en vooral in de wereld wel heel veel is veranderd en meningen over bepaalde situaties van toen zich ook kunnen hebben gewijzigd.

Bourtange, grensdorp, nooit ingenomen vesting in het moeras, grenswachten, grenskantoor met grenspaal, grensarbeiders en grensbewoners, grenscorrecties, grenzeloos smokkelgebied, grensstreektaal voor deze en andere zijde van de grens, treinverkeer, grensconflict, grensscheiding, kortom: Bourtange, moest zich door de eeuwen heen, wel ontwikkelen tot een grensgeval.

Een grensgeval, waarin niet of nauwelijks te voorspellen is, hoe de ontwikkelingen zullen plaatsvinden, waar ‘misschien wel of misschien niet’ blijkt te behoren bij een algemene levenshouding waarmee je alle kanten op

kunt; een eigen standpunt is dan niet de eerste optie, terwijl een acceptatie van andermaal mening doorgaans gering is.

Het hierdoor ontstaan ‘evenwicht’ is er waarschijnlijk de oorzaak van, dat er in redelijke harmonie samen geleefd kon worden. Wellicht ook een wijze van leven, die in vele andere grensdorpen eveneens kan worden geconstateerd.

lk geef in dit gedeelte over ‘grensdorp Bourtange’ vooral ook aan, omdat ik nu weet, dat ik me in mijn jeugdjaren ongeveer op die manier moet hebben gevoeld, zonder me echt bewust te zijn geweest, dat een en ander alles met je eigen ontwikkeling en vorming te maken heeft gehad.

Het ‘misschien wel’ of ‘misschien niet’ is voor mij heel herkenbaar.

Vanuit de veelheid aan ‘materiaal’ behoeven twee indringende aangelegenheden in mijn verslaggeving bijzondere aandacht, omdat de indrukken hierover doorlopend sterk aanwezig bleven. Het heeft te maken met:

1e  het gedwongen vertrek uit ons dorp van bijna alle Joodse families en de wetenschap achteraf, dat er in de vorige eeuw ruim zes miljoen Joodse slachtoffers te betreuren vielen;

2e  het einde van de oorlog in april 1945, de bevrijding van Bourtange door een afdeling van de 1e Poolse Pantserdivisie en dat dit ten koste ging van Poolse militairen.

April 1945: De Poolse Opmars

De geallieerde troepen kwamen nader na een oponthoud van enkele maanden in Breda. Dit oponthoud van de pantserdivisie brigade in Breda – van eind oktober 1944 tot 1 april 1945 – werd veroorzaakt door de mislukte landing van de geallieerde luchtlandingstroepen bij Arnhem, dat op 17 september 1944 plaats vond. Ook hier verloor een groot aantal Poolse parachutisten het leven.

In Bourtange ondervond de Eerste Poolse Pantserdivisie onder leiding van Generaal Majoor Stanislaw Maczek een niet verwachte grote tegenstand van aan de grens samengetrokken -overwegend jonge Duitse militairen. De strijd werd vooral geleverd bij ‘’De Linie’, bij ons beter bekend als ‘De Batterijen’, de in de Franse tijd aangelegde verdedigingswal.

Aanvankelijk werd door de Poolse strijdkrachten – die deel uit maakten van een Canadese eenheid- met carriers (voertuig op rupsbanden met lichte bewapening) verkend hoe sterk de tegenstand van de Duitsers zou zijn. Het was duidelijk, dat zwaar materiaal moest worden ingebracht en dientengevolge werden tanks ingezet. Een aantal van 18 Duitse militairen en vijf jongens van de Poolse Pantserdivisie lieten het leven in dit gevecht rond Bourtange.

Een Poolse Sherman-tank werd in de flank door een granaat getroffen. Voor de bemanning moet dit zonder meer het onmiddellijke einde zijn geweest … waarschijnlijk zelfs zonder enig persoonlijk besef van het gebeuren, omdat doodgaan in een oorlog in de meeste gevallen slechts een kwestie van seconden is.

Voor het uitschakelen van groepjes Duitsers, die zich hadden verschanst in de ‘’Borsummer Bergen’ (enkele kilometers over de grens), werd ondersteuning van een Pools Typhoon-eskader verzocht, dat overdag enkele aanvallen in duikvlucht met boordwapens uitvoerde.

De Poolse gesneuvelden werden provisorisch langs een weg in het dorp begraven. Door een Poolse aalmoezenier, werd de mis opgedragen en ik zag vele ‘keiharde’ Poolse vrienden huilend afscheid nemen van hun dienstmakkers.

Het was inderdaad een harde zaak – midden april 1945 – enkele dagen voor de officiële beëindiging van de 2e Wereldoorlog, met uitzicht op het bijna einde van hun oorlogskansen, dat in Normandie – en voor de meesten van hen zelfs ver daarvoor in Polen, Rusland of waar dan ook- was begonnen.

Wie waren deze Poolse jongeren?

Het was een groep van ruim 15.000 idealistische en sterk gemotiveerde jongeren, die hunkerden om – als goed getrainde soldaten – hun bijdrage te leveren aan het grote bevrijdingsplan voor alle bezette landen, waaronder hun eigen vaderland Polen. Deze Poolse soldaten, die deel uit maakten van het 1e Polish Armoured Division, kwamen uit Schotland in juli 1944 naar Normandie en vochten via Frankrijk, België, tot Breda in September 1 944. Na een onderbreking van enkele maanden in Breda, kwamen ze op 13 April 1945 via De Pallert in Bourtange terecht.

Hun aandeel in de opmars door Frankrijk was groot. In een gevecht van 4 dagen, dat bij Chambois op 19 augustus begon, werden door de Polen alleen al 6000 Duitse gevangenen gemaakt en 70 tanks vernietigd. Verliezen aan Poolse zijde: 1400 doden en gewonden! Eerder wordt er overigens bericht, dat de 1e Polish Arm. Division op de middag van 8 augustus 1944 binnen enkele minuten 26 tanks verloor! Tot aan Breda kwam Generaal Maczek met zijn Tankdivisie. De Duitsers hadden het plan om Breda als een vestingstad te beschouwen en derhalve te verdedigen. Door inmenging van de Poolse Generaal, werden de Duitsers min of meer overtuigd dat terugtrekking de beste optie voor hen was en Breda bleef een belegering gespaard.

In het archief van het Ministerie van Defensie zijn de namen van alle Polen geregistreerd, die dienden in de Poolse strijdkrachten tijdens WO 2. Zo’n 295000 namen.

de 1e Polish Arm. Division op de middag van 8 augustus 1944 binnen enkele minuten 26 tanks verloor! Tot aan Breda kwam Generaal Maczek met zijn Tankdivisie. De Duitsers hadden het plan om Breda als een vestingstad te beschouwen en derhalve te verdedigen. Door inmenging van de Poolse Generaal, werden de Duitsers min of meer overtuigd dat terugtrekking de beste optie voor hen was en Breda bleef een belegering gespaard.

In het archief van het Ministerie van Defensie zijn de namen van alle Polen geregistreerd, die dienden in de Poolse strijdkrachten tijdens WO 2. Zo’n 295.000 namen.

Ik was in de veronderstelling dat er maar drie Polen in Bourtange en omstreken waren omgekomen. De gemeente schaarde zich achter mijn plan voor een gedenkteken. Toen de plaatselijke pers erover ging schrijven, werden de verhalen van de andere drie in de buurt gesneuvelde Polen bekend. Men besloot om een monument op te richten ter nagedachtenis aan de zes Poolse mannen die tussen 11 en 15 april 1945 zijn omgekomen in wat nu de gemeente Vlagtwedde is. De plaquette mocht ik ontwerpen. ‘Voor uw en onze vrijheid’ was de lijfspreuk van de Eerste Poolse Pantserdivisie. Die heb ik met het logo en de namen in het ontwerp verwerkt.

Het gedenkteken is komen te hangen aan de muur van Marktplein 9, het vroegere café

Borgeld, waar het Poolse hoofdkwartier ondergebracht was. Op 14 april 2005 is het monument onthuld door de Poolse ambassadeur. De 84-jarige weduwe en de zoon van Edmund Porombka, die zijn vader nooit gekend heeft, waren daarbij aanwezig.”
 

By Henny on augustus 9th, 2012

Fiets (mei 1940)

Door Roelf Nobbe

Op 10 mei 1940 werden in het dorp Bourtange vroeg in de morgen de beide bruggen opgeblazen, door de militairen, die gedurende de mobilisatietijd hier waren gelegerd en gehuisvest waren in een barak achter de bakkerij van Kampo Scholte. We hebben er toen heel wat kuch gegeten.

Nadat ze hun opdracht hadden uitgevoerd, kwam het bevel om zich als volledige groep terug te trekken om elders voor de verdediging te worden ingezet. Als een betonnen herinnering aan die tijd staat er nog steeds de kazemat, met de geschutsopening naar het Oosten gericht en (gelukkig) al ruim 65 jaar opgebruikt. Zo was voor ons de oorlog begonnen.

In de loop van de mid